کهکشان خیال

سال ها پیش یکی از استادان و متخصصان هیدرولوژی (آب شناسی) که بیابانی را در ایران با روش ˈ آبخوانداریˈ به جنگل تبدیل کرده بود،چنین سخنی را با همین مضمون بر زبان می آورد.

اوبه زبان ساده می گفت: آبخوانداری یعنی رام کردن آب های رها و سرکش طبیعت، آبی که از آسمان فرود می آید، آبی که بر زمین جاری می شود و آب هایی که در زمین فرو می روند و ما آن آب ها را سفره یا آبخوان می نامیم.

هدرروی ،نتیجه غفلت از رام کردن آب

گویا هنوز ما به رام کردن آب های روان و سرکش طبیعت چندان اهمیت نمی دهیم زیرا به گفته مسوولان ذیربط در استان ساحلی بوشهر، سالانه 9 میلیارد مترمکعب آب سطحی از طریق رودخانه های دائمی، فصلی و روان آبهای ناشی از بارندگی ها وارد استان بوشهر می شود که بیش از هشت میلیارد مترمکعب آن بدون استفاده به دریا می ریزد.

هدر رفتن این میزان آب درحالی است که در استان بوشهر بیش از 13 هزار حلقه چاه مجاز پروانه دار و غیر مجاز بدون پروانه برای بیرون کشیدن آب از اعماق زمین در استان بوشهر حفر شده و هر سال نیز به دلیل کاهش سطح آب سفره های زمینی چند متر برعمق چاه ها افزوده و از میزان منابع آب زیر زمینی این استان کاسته می شود.

با این هدرروی آب، به دلیل ˈ کم آبیˈ سالانه ده ها هکتار باغ و مزارع کشاورزی خشک می شود و به زمین غیر قابل کشاورزی تبدیل و برداشت آب در برخی دشت های استان بوشهر ممنوع می شود.

آنچه آب ها را رام می کند، سازه های کنترل سیلاب و طرح های تغذیه مصنوعی، سدها و بندهای ذخیره آب بارندگی های شدید است تا از طغیان رودخانه ها و جاری شدن سیل جلوگیری کند اما این سازه ها در این استان، کم است.

مدیر عامل شرکت آب منطقه ای استان بوشهر گفت: خشکسالی های مستمر هشت ساله گذشته در کنار اقلیم خشک استان سبب کاهش شدید منابع آب زیرزمینی شده است و این استان در شرایط بحرانی ناشی از کم آبی قرار دارد.

شاهپور رجایی افزود:65 درصد آب شرب، صنعت و کشاورزی استان بوشهر ازمنابع زیر زمینی است و دشت های استان بوشهر از نظر کمی و کیفی با کسری 110 میلیون متر مکعب آب در سال روبه رو هستند و از طرفی میزان شوری این مخازن رو به افزایش است.

مدیرعامل آب منطقه ای بوشهر گفت: منابع آب زیر زمینی استان بوشهر از طریق بیش از 13 هزار حلقه چاه مجاز که پنج هزارو700 حلقه آن غیر مجاز و فاقد پروانه است برداشت می شود که سالانه حدود 50 میلیون مترمکعب آن بیلان منفی است و درواقع برداشت و استحصال آب از منابع زیر زمینی حدود 50 میلیون متر مکعب بیش از تغذیه طبیعی و مصنوعی این منابع است.

برداشت آب ممنوع، برنامه های تامین آب

از مجموع 32 دشت موجود در استان بوشهر برداشت آب سه دشت بوشکان، جم و ریز را وزارت نیرو ممنوع کرده و 9 دشت دیگر نیز در آستانه ممنوعیت برداشت آب قرار دارند.

تامین آب شرب مطمئن استان بوشهر تا سال 1425 ازاهداف برنامه ریزی شده شرکت آب منطقه ای استان بوشهر است که از طریق احداث سدهای مخزنی و انتقال آب میان حوزه ای از استان های همجوار صورت می گیرد.

سند چشم انداز 20 ساله کشور برای بهره برداری از آب های سطحی، طرح های تعادل بخشی سفره های زیرزمینی را تعیین کرده که وزارتخانه های جهاد کشاورزی و نیرو متعهد شده اند در چهار برنامه پنج ساله توسعه کشور در هر برنامه 25 درصد از این کسری را جبران کنند تا پس از20 سال این کسری ها برطرف و به تعادل برسد.

یکی از راهبردهای شرکت آب منطقه ای در استان بوشهر تامین منابع مالی طرح های آبی بدون وابستگی به ردیف های اعتبار عمومی و بودجه سالانه است و برای تامین منابع مالی از فاینانس های خارجی و داخلی، اوراق مشارکت، ماده 52 و 56 تنظیم بخشی از مقررات استقراضی از سیستم بانکی و پیمانکاری استفاده می شود.

اقدامات غیر سازه ای برای مدیریت آب استان بوشهر، شامل جلوگیری ازحفر چاه های غیر مجاز، افزایش گشت و بازرسی، نصب کنتور بر چاه های کشاورزی و کنترل برداشت آب از آنها در کنار ارتقای آبیاری کشاورزی با افزایش پوشش کانال های زهکشی و آبیاری عنوان شده است.

دراقدامات سازه ای، در کنار توسعه شبکه های آبیاری و زهکشی؛ شرکت آب منطقه ای استان بوشهر به دنبال احداث سازه های مخزنی و آبیاری است.

مدیرعامل این شرکت معتقد است:در اجرای اقدامات سازه ای با اهداف برنامه توسعه فاصله داریم و اگر با روند دو سال و نیم گذشته ادامه دهیم، تا پایان برنامه توسعه پنجم، کمتر از 20 درصد اهداف موجود محقق می شود.

کم پولی

شاهپور رجایی مدیرعامل شرکت آب منطقه ای بوشهر، اظهارکرد: با وجود اعتبارات 100 میلیارد ریالی مصوب در سال گذشته برای شرکت آب منطقه ای این استان،تخصیص اعتباری آن صفر بوده است.

وی اضافه کرد: در بودجه امسال استان نیز سهم شرکت آب منطقه ای 45میلیارد ریال کاهش یافت، اما تاکنون فقط 10 درصد از اعتبار آن تخصیص یافته است.

وی گفت: درحالی که لازمه مقابله با بحران کم آبی ساخت چهار سد مخزنی است اما مشکلات اعتباری مشکل زا شده است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان بوشهر گفت: با توجه به این که اعتبار اجرای دو سد مخزنی این استان از طریق فاینانس خارجی باید تامین شود، تامین 15درصد سهم ریالی کارفرما مشکل آفرین است.

رجایی افزود: برندگان مناقصه بین المللی سد های باغان و دشت پلنگ استان بوشهر در قالب فاینانس خارجی با کنسرسیوم ایرانی و خارجی انتخاب شده است.

وی اضافه کرد: افزون بر مشکلات انتخاب فاینانسر( تامین کننده مالی ) در فاینانس های خارجی، برای تامین منابع مالی سهم کارفرما نیازمند مشارکت نمایندگان مجلس در اختصاص ردیف متمرکز در اختیار دولت برای فراهم شدن امکان گشایش اعتبار و برخورداری از اعتبارات فاینانس خارجی است.

منابع آبی مشترک و دردسرهای بوشهر

رجایی یکی دیگر از مشکلات این شرکت را منابع آبی مشترک خواند و بیان کرد: بر اساس برنامه های وزارت نیرو سدهای رودخانه دالکی بوشهر و نرگسی استان فارس باید همزمان ساخته شوند، که سد نرگسی فارس دارای پیشرفت خوبی است ولی عملیات اجرایی سد دالکی بوشهر هنوز آغاز نشده است.

وی اضافه کرد: این شرایط در خط مشترک آبرسانی بوشهر از سد کوثر بین استان های خوزستان، بوشهر، فارس و کهگیلویه و بویر احمد هم دیده می شود که اگر استان بوشهر نتواند برنامه ریزی جدی در این زمینه داشته باشد استان های مجاور با اجرای طرح های آبی خود حق آبه ای ایجاد می کنند که سبب دسترسی کمتر استان بوشهر به این منابع مشترک خواهد شد.

رجایی گفت:بیش از 90 درصدآب شرب و 85 درصد آب های سطحی کشاورزی که آب شبکه های آبیاری استان بوشهر را تامین می کند از استان های همجوار تامین می شود و کاهش بارندگی در استان های همسایه برای استان بوشهر نگران کننده است.

مدیرعامل آب منطقه ای استان بوشهر بیان کرد:برای تامین آب شرب و کشاورزی این استان نگران هستیم، زیرا بارندگی در استان های بالادست خوب نبوده است.

رجایی ادامه داد: با وجود بارندگی های مطلوب هفته گذشته به دلیل کم بودن میزان بارندگی در استان های بالادست، استان بوشهر فقط پنج میلیون متر مکعب آب پشت سد رییسعلی دلواری ذخیره شده و همچنان 500 میلیون مترمکعب ظرفیت خالی در این سد وجود دارد.

وی گفت: رودخانه موند در استان بوشهر در اثر بارندگی اخیر 75 میلیون متر مکعب آورد آب داشت که این افزایش آب ناشی از بارندگی در ارتفاعات شهرستان های جم و دشتی بود نه بارندگی در استان های بالادست.

وی گفت: براثر خشکسالی های پیاپی، میزان آوردآب رودخانه ها و سفره های زیرزمینی آب استان بوشهر 45 تا 85 درصد کاهش یافته است.

راه حل این معضل را مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان بوشهر چنین بیان کرد: 450 کیلومتر طول شبکه های اصلی، درجه یک و دو آبیاری این استان است که با اجرای طرح های سد سازی؛ هدررفت منابع آبی و تامین آب مورد نیاز باغ ها و مزارع کشاروزی کاهش خواهد یافت.

بارندگی امسال بوشهر و هدرروی آب

مدیرعامل آب منطقه ای استان بوشهر گفت: با توجه به بارندگی های امسال، تاکنون بیش از 40 درصد میانگین بارندگی استان بوشهر محقق شده است.

رجایی افزود: میانگین بارندگی ثبت شده استان بوشهر در ایستگاه های باران سنجی از 204میلی متر در جم تا 70 میلی متر در دشتستان متغیر است.

وی اضافه کرد: حجم روان آب تولیدی ناشی از بارندگی های اخیر در سطح استان و جریانات ورودی از استان های مجاور معادل 260میلیون مترمکعب برآورد شده است که 41میلیون مترمکعب از این حجم به وسیله سازه های کوچک آبی، تغذیه مصنوعی و طرح های آبخیزداری مهار شده و مابقی آن بدون هرگونه استفاده ای مستقیم به دریا سرازیر شده است.

وی اضافه کرد:تخلیه این حجم از جریان آب به دریا با وجود کمبود شدید آب در استان و افت آبهای زیرزمینی نگران کننده است و تجدید نظر در احداث زیرساخت ها و پرداختن به اولویت های این استان ضروری است.

رجایی اظهار کرد: با توجه به این شرایط، پرداختن به اقدامات آبخیزداری و آبخوان داری و طرح های کوچک و بزرگ آبی استان باید در صدر اقدامات و توسعه زیرساخت های استان باشد.

اداره کل هواشناسی استان بوشهر میزان بارندگی سال آبی 92- 93 را در حد نرمال اعلام کرده بنابر این می توان انتظار داشت 50 تا 60 درصد مابقی میانگین بارندگی طی پنج ماه آینده به وقوع بپیوندد که پراکنش وتوزیع زمانی آن نقش تعیین کننده ای درفعالیت های کشاورزی استان بوشهر دارد.

رجایی ادامه داد: در دو مرحله بارندگی های سال جاری سد رییسعلی دلواری 12میلیون مترمکعب آبگیری داشته که از مخزن 700میلیون مترمکعبی این سد همچنان 500میلیون مترمکعب آن خالی است و امکان ذخیره سازی و مهار سیلاب های پاییزه و زمستانه رودخانه شاپور وجود دارد.

آبخیزداری یا همان مهار آب

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی استان بوشهر گفت:حوزه های آبخیز استان بوشهر در سال زراعی جاری با دو مرحله آبگیری تاکنون 30 میلیون مترمکعب کنترل سیلاب داشته اند.

محمد سبحانیان افزود: با بارندگی میانگین 250میلی متر در سال،حوزه های آبخیز دراستان بوشهر باید چهار بار آبگیری شوند که تاکنون دو بار آبگیری شده و انتظار داریم تا بهمن ماه حوزه های آبخیز این استان آبگیری شوند.

وی اضافه کرد: تا پایان سال 90، 87پروژه بزرگ کنترل سیلاب با 311 سازه از نوع بندهای خاکی، سنگ ملاتی و حوضچه های تغذیه مصنوعی احداث شده که سالانه می توانند بیش از 70میلیون مترمکعب استحصال آب داشته باشند.

سبحانیان اضافه کرد: بارندگی های خوب سال جاری با توجه به خشکسالی های متناوب 20 سال گذشته و متوالی هشت سال اخبر جوابگو نیست و هنوز باید آب بخش کشاورزی را به صورت بهینه مصرف و به راهکارهای مناسب مصرف آب توجه کرد.

ترمیم ناقص سفره ها و راه حل

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی استان بوشهرگفت:بارندگی های پی درپی، سفره های زیرزمینی را تقویت می کند ولی با توجه به خشکسالی مداوم هشت سال گذشته این سفره ها هنوز به طور کامل ترمیم نشده و دشت های بحرانی استان به حالت معمول بازنگشته است.

سبحانیان اظهار کرد: تغییره شیوه آبیاری از حالت سنتی به نوین و ساخت کانال های آبرسان و بتونی، حفظ آبهای زیرزمینی را در پی دارد و یکی از راهکارهای موثر در کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی به شمار می رود.

وی بیان کرد: استفاده از کشت های گلخانه ای یکی دیگر از راهکارهای موثر در کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی است که باعث کاهش 10برابری مصرف آب و افزایش 10 برابری برداشت محصول می شود.

سبحانیان استفاده از الگوی کشت متناسب با اقلیم هر منطقه، استفاده از آب های بازیافتی و آموزش کشاورزان برای استفاده از سیستم های نوین آبیاری از جمله دیگر راهکارهای موثر در کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی دانست.

معاون آبخیزداری منابع طبیعی استان بوشهر گفت: درسال جاری 52میلیارد و 497میلیون ریال از محل اعتبارات استانی و ملی در اختیار داریم که از محل اعتبارات ملی 26پروژه شامل شش پروژه مطالعاتی و 20پروژه اجرایی تعریف شده است.

وی بیان کرد: مهمترین این پروژه ها احداث سه پروژه در مناطق جم، عسلویه و کنگان با 30 سازه آبخیزداری است که ما حصل اجرای این سازه های فنی کنترل بخشی از سیلاب های منطقه و استحصال سالانه 920هزار مترمکعب آبهای سطحی است.

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیع استان بوشهر گفت: درعین حالی که مردم از باران های سیلابی خوشحال هستند کمبود پوشش گیاهی و بالا بودن فرسایش خاک در استان بوشهر نگران کننده است.

وی افزود: فرسایش خاک در استان بوشهر در هر هکتار بیش از 20 تن در سال است درصورتی که این رقم در آسیا به صورت میانگین 5/7تن در هکتار است.

سبحانیان اظهار کرد: کشاورزان استان باید به جای توسعه اراضی کشاورزی در این شرایط به دنبال تغییر روش های کشاورزی از سنتی به مکانیزه باشند چون این امر باعث افزایش بهره وری از اراضی موجود کشاورزی و افزایش درآمد آنها می شود و هیچ نیازی به توسعه این اراضی نیست.

وی در مورد توسعه فضای سبز در استان بوشهر نیز گفت: طراحی های جنگل های دست کاشت (پارک های جنگلی) اجرا شود و چنانچه با کمک مردم اتفاق افتد موجب افزایش پوشش گیاهی استان و کاهش فرسایش خاک را به دنبال دارد.

منبع: ایرنا